Ons verhaal: achtergrond

Schiermonnikoog kent één van de mooiste en meest afwisselende natuurgebieden van Nederland. Het eiland is niet voor niks in 1989 uitgeroepen tot Nationaal Park. En uiteraard is Schiermonnikoog als Waddeneiland onderdeel van het Waddengebied als Unesco Werelderfgoed. De zuivelboeren van Schiermonnikoog hebben hun bedrijven in de Banckspolder, te midden van al die prachtige natuur die beschermd moet worden.

In 2016 heeft het Louis Bolk Instituut een haalbaarheidsstudie uitgevoerd naar een mogelijke vermindering van de stikstofdruk op de omringende natuur rondom de boeren bedrijven, met voldoende economisch perspectief en veerkracht voor de landbouw op het eiland. Een biodiverse bedrijfsvoering en ontwikkeling naar kringlooplandbouw bleek het advies.

Als stip op de horizon hebben de zuivelboeren samen met de verschillende partners binnen dit project een streefbeeld opgesteld. Het landschap van de biodiverse Banckspolder gaat aantrekkelijk ingericht worden, met onder andere een gezonde bodem, strokenteelt en kruidenrijk grasland. Een paradijs voor weidevogels en mensen!

Wat is biodiversiteit?

De Dikke van Dale zegt letterlijk: bio·di·ver·si·teit (de; v; meervoud: biodiversiteiten) verscheidenheid aan plant- en diersoorten

Biodiversiteit is voor ons een grote verscheidenheid aan planten en dieren die in een natuurlijke omgeving goed kunnen groeien en leven. De boeren van Schiermonnikoog ondernemen acties om hun graslanden biodiverser te maken met meerdere gras- en kruidensoorten in de wei.

Waarom kiezen de boeren niet voor biologische landbouw?
Om te ‘boeren’ op een eiland heb je met unieke, uitdagende omstandigheden te maken. De voornaamste reden voor de keuze voor biodivers in plaats van biologisch is de toenemende ganzendruk op het eiland. Schiermonnikoog is een ganzen-foerageergebied, waardoor de polders vanaf het najaar tot diep in het voorjaar vol ganzen zitten. Deze vogels zijn dol op het jonge grasland in de Banckspolder en doen zich daar tegoed aan het gras wat de boeren eigenlijk zaaien voor voer voor het vee.

Hierdoor ontstaat er een tekort aan ruwvoer voor de koeien. Dit voer halen de boeren dan noodgedwongen bij collega-boeren op de vaste wal. Biologisch ruwvoer is uiterst schaars. Dit beperkt de mogelijkheid om volledig biologisch te worden en daarom kiezen de boeren in deze situatie, op dit moment, voor biodivers boeren.

Wat is stikstof?

Stikstof (N2) is een kleur- en reukloos gas dat zich overal om ons heen bevindt. Maar liefst 78% van alle lucht om ons heen bestaat uit stikstof. Stikstof is zelf niet schadelijk voor mens en milieu, maar er zijn andere vormen van stikstof in de lucht die dat wel zijn. Dit zijn stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Stikstofoxiden (NOx) komen vooral in de lucht door uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van industrie. Te veel stikstofoxiden in de lucht is schadelijk voor de gezondheid, vooral van mensen met longklachten.

Ammoniak komt met name van dieren in de veeteelt en uit bijvoorbeeld de industrie, de bouw en het verkeer. Boeren gebruiken mest van dieren en kunstmest om hun land te bemesten. Een deel van die mest verdampt als ammoniak en komt in de lucht. In de buitenlucht is de ammoniakconcentratie bijna nooit zo hoog dat het schadelijk is voor mensen. Maar planten en de bodem nemen deze ammoniak op en worden er rijker door. Zeldzame planten die het juist goed doen op voedselarme grond verdwijnen daardoor. Zo verdringen de brandnetels bijvoorbeeld de orchideeën. Daarmee verdwijnen ook dieren die van die zeldzame planten leven. We zeggen dan dat de biodiversiteit (het aantal verschillende soorten planten en dieren) slechter wordt.

De schadelijke vormen van stikstof in de lucht komen uiteindelijk op de grond terecht. Dit heet stikstofdepositie. De stoffen kunnen met neerslag mee de bodem in raken; dit heet natte depositie. Maar ook kunnen planten of de bodem direct stikstof uit de lucht opnemen; dit heet droge depositie.

Het plan voor het nieuwe boeren op Schiermonnikoog is gebaseerd op drie pijlers:

1. Een biodivers eiland

Het verminderen van het aantal koeien, vermindert de stikstofuitstoot op Schiermonnikoog. Dit zal zorgen voor minder eenzijdige natuur en juist biodiverse landschappen creëren. De zuivelboeren werken binnen dit biodiversiteitsproject nauw samen met Vereniging Natuurmonumenten. Samen zorgen zij voor een betere balans tussen boeren en natuur, in zowel de polders als de omliggende natuurgebieden. Hierdoor kunnen ook de toekomstige generaties boeren én natuurliefhebbers van al het moois op Schiermonnikoog genieten.

2. Kaas Van Schier

Om met minder koeien tóch boer te kunnen blijven, zullen de zuivelboeren meer waarde uit hun melk moeten halen. Zo is het idee ontstaan om zelf kaas te gaan maken en verkopen. Van Schier was geboren!

Op dit moment wordt de kaas nog aan de ‘vaste wal’ gemaakt, uiteraard wel van de melk van onze eilander koeien. Op de korte termijn hopen de boeren een eigen zuivelhoeve op Schiermonnikoog te openen, bestaande uit een beleefboerderij en kaasmakerij. Een groot deel van de kazen – of misschien zelfs alle kaas en andere zuivelproducten – zullen dan op Schiermonnikoog zelf gemaakt én gerijpt worden.

3. Reststromen

Om het biodiverse verhaal compleet te maken, willen de zuivelboeren zorgdragen voor de reststromen. De vraag hierbij is hoe de organische reststromen van Natuurmonumenten, de gemeente en de boeren zelf ter plaatse verwerkt en op het grasland in de polder hergebruikt kunnen worden. Dit vergroot de bodemkwaliteit en de biodiversiteit, gaat de verdroging van het land tegen en vermindert tegelijkertijd de afvoer van reststromen. Een perfect voorbeeld van kringlooplandbouw.

Samenwerking

Het biodiversiteitsproject op Schiermonnikoog kent een unieke samenwerking, door overheden en partners met liefde voor het eiland en de natuur. De zuivelboeren hebben zich voor dit project verenigd in de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog en worden binnen dit project bijgestaan door onder andere de volgende partners:

• Louis Bolk Instituut
• Ministerie van LNV
• Provincie Fryslân
• Gemeente Schiermonnikoog
• Rabobank
• Vereniging Natuurmonumenten
• FrieslandCampina
• D&U Advies
• Wing